Kako se Beograd urbanistički razvijao kroz istoriju

 Istorija grada Beograda traje punih 7000 godina o čemu svedoče ostaci iz starijeg kamenog doba pronađeni kod Leštana, na Čukarici i nadomak Bajlonijeve pijace. Tu je i Vinča kao kuturno nalazište iz praistorijskog doba od najvećeg značaja. 

Od antičkih vremena, preko Vizantije, srednjovekovnog Beograda, turske vladavine, do oslobođenja i dobijanja statusa prestonice, teško je obuhvatiti sve burne promene koje su se srpskoj prestonici dešavale.  Pogledajmo samo najznačajnije transformacije od XIX veka naovamo. Vežite se, polećemo vremeplovom kroz najveće urbanističke promene koje je Beograd doživljavao.

Urbanistička evropeizacija

Možete li zamisliti Trg Republike po kojem konji vuku kola i tramvaje uzduž i popreko? Upravo tako je ovaj trg nekada izgledao. Svaka ulica, trg, česma i fontana, svaki kutak ovog grada ima neku jedinstvenu priču da ispriča.

Poznato je da je tursko osvajanje zaustavilo inače veoma dinamičan razvoj Beograda. Za vreme Mihaila Obrenovića, nakon Prvog srpskog ustanka, podižu se objekti kao što su Konak kneginje Ljubice, Saborna crkva i dvorski kompleks u Topčideru. Turci su za to vreme zadržali jedino tvrđavu, a varoš je pripadala srpskom stanovništvu.

Momenat kada Knez Mihailo Obrenović preseljava prestonicu iz Kragujevca u Beograd predstavlja veliki podsticaj da se grad brže razvija u privrednom i kulturnom smislu. U drugoj polovini XIX veka dešava se urbanistička evropeizacija Beograda. 

Ulica Kneza Mihaila od tada ima centralno mesto i predstavlja trgovačko-poslovno središte grada. Dolazi do sve ubrzanije industrijalizacije umesto starih zanata, a izgradnja pruge Beograd-Niš 1884. ima pozitivan efekat na saobraćaj i trgovinu. 

https://www.flickr.com/photos/129231073@N06/43221960260/

Elektrifikacija, vodovod i kanalizacija

Tokom XIX veka grad dobija struju, tramvaj, kao i značajne prosvetne i kulturne ustanove (Srpska akademija nauka i umetnosti osnovana je 1886. kao Srpska kraljevska akademija, Narodna biblioteka Srbije 1832., Narodni muzej 1841., Velika škola 1863., a Narodno pozorište 1869.)

Interesantan je podatak da je najpre sprovedena eletrifikacija, pa tek onda vodovod i kanalizacija, iako bi bilo logično da se dešavalo suprotno. 1892. vodovod je zamenio dotadašnje snabdevanje sa glavnih gradskih česmi što je proslavljeno svečanošću na Terazijama. Uvođenje kanalizacije trajalo je znatno duže –  od pokretanja ovog pitanja 1880. pa sve do finalizacije projekta 1914. Treba naglasiti da je uvođenje struje i električnog tramvaja započeto kad i u najurbanizovanijim evropskim prestonicama, a javna zdanja, parkovi i važne saobraćajnice prve su dobile rasvetu, dok je osvetljenje u privatnim domovima stiglo nešto kasnije.

Slavija i Makenzijeve zasluge

Trg Slavija predstavljao je ni manje ni više nego močvarno lovište u kojem su se lovile divlje patke. Naime, škotski preduzetnik i službenik britanske amabasade po imenu Frensis Makenzi kupio je ovaj prostor, isušio ga i isparcelisao radi prodaje. Ceo taj kraj od današnje Njegoševe ulice, Slavije do Svetosavskog platoa po njemu je nazvan “Englezovac.” Tako je počelo naseljavanje Slavije. Treba naglasiti da se Makenzi istakao i po svom dobrotvornom radu, udeljujući hiljade funti udovicama i siročadi, a zbog svega što je uradio za Beograd jedna ulica u našem gradu ponela je njegovo ime u znak zahvalnosti.

Od 1942. Slavija dobija kružni tok što umnogome rasterećuje dotadašnje haotično ukrštanje sedam ulica. Današnji izgled dobija 2017. otkada se na trgu Slavija nalazi fontana sa muzičko-svetlosnim efektima, a vodovodna mreža je doživela rekonstrukciju. Uređen je plato, a pešački prelazi su pomereni radi veće bezbednosti pešaka.

https://www.flickr.com/photos/129231073@N06/45049031482

Savamala nekad i sad

Savska mahala ili Savamala bila je elitni deo Beograda u vreme dok je po Dedinju stoka išla na ispašu, konji se napasali duž Topčidera punog vinograda, a na Senjaku postojao sabirni centar za seno. Prve klimave brvnare u ovom delu savske obale podignute su 1790. Od Varoš kapije do Karađorđeve ulice knez Miloš podiže Jatagan-malu koju su mahom naseljavali siromašniji slojevi stanovništva. Knez je imao nameru da iseli Savamalce, a da tu razvije trgovački kraj naseljavanjem trgovaca. Tako je i bilo – straćare su srušene, a abadžije su ucenjene zatvaranjem postojećih radnji u centru. 

Kvart doživljava nove promene. Podignuta je Abadžijska čaršija, Velika pivara sa kafanom, Sovjet, Vaznesenjska crkva, Državni savet, Ministarstvo finansija, a železnica i tramvajska pruga dobro su je povezale sa Slavijom i Vračarom. Savamala je pretrpela užase Prvog i Drugog svetskog rata da bi posle toga za nju postojali veliki planovi koji sve do sada nisu bili realizovani.

Novo ruho Savamale

Savamala je danas dobila novo lice. Nikao je savremeni stambeni kompleks, tržni centar, kao i park velike površine koji sadrži dečija igrališta, amfiteatar i sportske terene. Nekadašnju močvaru i trošne barake zamenila je velika transformacija obale. Izmeštena je industrija i železničke šine što je grad ,,otvorilo“ ka reci. Uz to, novi bulevar, autobuske linije, Sava promenada, nove škole, vrtići i dom zdravlja samo su neke od stavki koje će Beograd dobiti zahvaljujući ovoj rekonstrukciji.

Ovo su samo neke od promena koje su se dešavale u burnoj istoriji ovog grada koji se još uvek razvija i raste, a predstavlja jedan od najstarijih gradova u Evropi. Mnoga današnja urbana naselja leže na slojevima ranijih naseobina i neispričanih priča.